TUTMAQ

f.
1. Əli və ya əlləri ilə bir şeydən yapışmaq. Məhəccərdən tutmaq. Divardan tutmaq.

– Hacı Rəsul, Bəndalının zərbəsindən yıxılmamaq üçün qapıdan bərk tutdu. Mir Cəlal.

Poçtalyon, Xoşqədəm nənənin qolundan tutub onu maşına tərəf çəkdi. S.Qədirzadə.

// Hər hansı bir vəziyyətdə əlində saxlamaq.

Gah çəkic vurdu əlim, gah da qələm tutdu əlim. S.Rüstəm.

[Oğlan] indi tüfəngi rahat tuta bilirdi. M.Rzaquluzadə.

2. Hədəfə dəymək, toxunmaq. Şillə onu tutdu.

– İkram başını cəld yana əydiyinə görə birinci yumruq onun çiynini tutdu. Ə.Əbülhəsən.

Fatı yerdən daş götürüb itə atdı, lakin daş ala köpəyi tutmadı. Ə.Abasov.

3. Diri-diri ələ keçirmək, ovlamaq. Ceyran tutmaq. Balıq tutmaq.

– On səkkiz yaşında Bəşir çıxır çinar ağacına dolaşa tutsun, quşu cibinə qoyandan sonra ağacdan yıxılır, qılçası sınır. C.Məmmədquluzadə.

Mən gedib göyərçini tutdum. M.Rzaquluzadə.

// Həbs etmək, ələ keçirmək, yaxalamaq. Oğrunu tutdular.

– Pristav Əliağa bəy Cavanşirov Nəbini tutub qazamata göndərir. “Qaçaq Nəbi”.

4. Bir şeyin tutumunu, həcmini, yerləşdirmə qabiliyyətini bildirir. Çamadan paltarları tutdu. Səbət 5 kiloqram meyvə tutur. Stəkan 20 qram tutur.

– Meydan izdihamı tutmurdu. Ə.Abasov.

5. İşğal etmək, zorla bir yeri almaq, ələ keçirmək, bir yerə daxil olmaq.

Gün əyilən zaman [döyüşçülər] yeni bir kəndi tutdular. Ə.Vəliyev.

6. Sirayət etmək, yoluxmaq, xəstələnmək. Qrip tutmaq.

– Məlumdur ki, çiçək naxoşluğunu o uşaqlar tutur ki, onlara çiçək döyülməyibdir. C.Məmmədquluzadə.

7. Göyərmək, bitmək. Tinglərin bir hissəsi tutmadı. Şitillərin hamısı tutdu. – [Kərəm:] Qərənfillər tutmaz imiş; Gül tikansız bitməz imiş. “Əsli və Kərəm”.
// Başqa bitki ilə bitişmək, calanmaq. Qələm tutdu. Calaqların bir hissəsi tutmadı.
8. Qapmaq, dişləmək.

[Yazgül:] Deyəsən, yamandəymiş Bobik zəncirini qırıb, gedib istirahət evinin qızlarını tutub. Ə.Məmmədxanlı.

[Fatı:] Məni o azar dəymiş it tutdu, bala! Ə.Abasov.

9. Qapamaq, örtmək, əli və ya başqa bir şeylə görünməz etmək. Ağzını tutmaq.

– Əntiqə “Oğru gəlib! Evimizə oğru gəlib!” – deyə ikiəlli gözlərini tutub, hönkür-hönkür ağlayırdı. Mir Cəlal.

Ümid əlini ağzına tutub, xəlvətcə əsnəyir, gözlərini ovuşdururdu. B.Bayramov.

10. Yaxşı göstərmək, uyğun gəlmək, yaraşmaq. Bu paltar onu yaxşı tutur.

– [Yunis xalasına:] Yaqut sənə demirdi ki, bu şapka məni tutmur? Ə.Məmmədxanlı.

11. Bir iş görmək istəyənə mane olmaq, əlqol açmağa qoymamaq.

[Mərcan bəy:] Ay camaat, məni tutmayın, bu kişini öldürəcəyəm. Ü.Hacıbəyov.

12. Müəyyən şərtlərlə bir işə qəbul etmək, götürmək.

[Hacı Mehdi:] Birini qovub, ayrısını tutursan, o, əzzəlkindən pis çıxır. Ə.Haqverdiyev.

[Ağca] dünyagörmüş xanımların məsləhətilə bir dayə tutub, uşağı ona tapşırdı. Mir Cəlal.

13. məc. Kirələmək, kirayə etmək, icarə etmək, pul verərək müvəqqəti istifadə etmək. Taksi tutmaq. Mehmanxanada nömrə tutmaq.

– [Qız dedi:] Bir münasib mənzil tut, yığışaq ora. (Nağıl).

14. məc. Uyğun gəlmək, bir gəlmək, düz gəlmək. Atlı ilə piyadanın yoldaşlığı tutmaz. ( Ata. sözü ).

Deyirsən, mənimki tutar səninlə; Gəl birgə əbədi bir həyat quraq. S.Rüstəm.

15. məc. Toxunmaq, bərk təsir etmək. Söz onu bərk tutdu.

– Hümmətyarla Mədədin söhbəti Xanpərini bərk tutmuşdu. Ə.Vəliyev.

16. Tutmamaq şəklində – nəticə verməmək, müvəffəqiyyətsizliyə uğramaq, baş tutmamaq.

[Vaqif:] İbrahim xan qardaşı Mehralı bəyin dul arvadına evlənmək istədi, tutmadı. Çəmənzəminli.

17.
…tutmuş şəklində – …başlamış,
…başlayaraq mənasında işlədilir.

Krasnovodskdan tutmuş ta Daşkəndə kimi hər yerdə bu qəsəbənin cavan tacirlərinə rast gəlmək mümkündür. Ə.Əbülhəsən.

18. Bir sıra isimlərdən sonra gələrək, mürəkkəb feil və müxtəlif ifadələr düzəldilir; məs.: yükünü tutmaq, acığı tutmaq, yer tutmaq və s.
◊ Tutdu qatıq, tutmadı ayran – nəticəsindən asılı olmayaraq edilən təşəbbüs haqqında.
Tutduğunu buraxmamaq – öz dediyindən əl çəkməmək, inad etmək, istədiyini, dediyini etmək.

TUTMAQ nədir? – TUTMAQ nedir? – TUTMAQ sözünün mənası – TUTMAQ sozunun menasi – TUTMAQ nə deməkdir? – TUTMAQ ne demekdir? – TUTMAQ sözünün izahı – TUTMAQ sozunun izahi – TUTMAQ sözünün istifadəsi – TUTMAQ sozunun istifadesi