is. [
fars. ]
1. Baş. Kəlləsindən vurmaq.
– Ox atma sən bu daşa; Bu qayaya, bu daşa; Düşməni elə vur ki; Kəlləsindən bud aşa. (Bayatı).
Misri qılınc kəllələri kəsəndə; Bağırsaqlar cəmdəklərə dolana. “Koroğlu”.
Kəllə vurmaq – başı ilə vurmaq.
Qurd atıldı meydana; Vuruşdular doyunca; Keçi kəllə vurunca; Qurd bulaşdı al-qana. M.Müşfiq.
// Başın təpə hissəsi, ortası. İşıqda kəlləsi parıldayırdı.
2. Əti çürüyüb tökülmüş baş sümüyü; qafa tası; qafa. Skeletin kəlləsi. Mamontun kəlləsi.
– [Xəyyam:] Bir böyük quş qonaraq bürcünə gördüm Tusun; Süzərək kəlləsini pəncədə Keykavusun. H.Cavid.
[Həyat:] Sən lap filosof olmusan.
Hamlet kimi çürümüş kəllələrlə danışmaq istəyirsən. M.İbrahimov.
□Kəllə qutusu – bax qafa tası (“qafa”da).
3. bax kəlləpaça. Kəllə bişirmək. Kəllə yemək.
4. Bir şeyin ən yuxarı hissəsi, təpəsi; zirvə. Divarın kəlləsi. Ağacın kəlləsi.
– Ay getgedə qarşıdakı uca dağın kəlləsinə sancılıb gizlənməyə başlayırdı. H.Nəzərli.
[Rüstəmin] gözləri qabağında … Qəhrəmanın quşqonmaz ağacların kəlləsinə çıxmağı canlandı. S.Rəhimov.
5. məc. dan. Ağıl, kamal, şüur mənasında. Kəlləsi yoxdur. Kəlləsi işləmir.
// məc. dan. Çox ağıllı, başlı adam haqqında. Yaman kəllədir.
6. Konus və ya yuvarlaq şəkildə istehsal olunan şey. İki kəllə pendir.
– [Sultan bəy:] Elə hamı mən deyəni deyir: bir hallıcabolluca dul arvad ola ki, bir nəfər molla, üç manat pul və bir kəllə qənd ilə iş tamam ola. Ü.Hacıbəyov.
[Cavad:] O günlər Məşədi Babanın qızının kəbini kəsiləndə iki xalvar buğda, … bir kəllə qənd və bir girvənkə çay gətirmişdilər. B.Talıblı.
7. sif. mənasında. Baş, başda olan; kənar. Kəllə pəncərə.
– [Nuriyyə:] Qərənfil bacı məni pəncərələri qərbə baxan kəllə otağa apardı. İ.Əfəndiyev.
Eyvanın kəllə sütununun qabağında qoyulmuş bədənnüma güzgünün qabağında Ağazal özünə axırıncı sığalı da verdi. Ə.Əbülhəsən.
Həyətinə sal daşı döşənmiş ev iki kəllə, bir orta otaqdan ibarətdir. Ə.Vəliyev.
8. məc. dan. Kobud, qaba, kimsəyə boyun əyməyən adam haqqında. Kəllə uşaq. Çox kəllədir. Kəllə (z.) danışır.
9. Bax zenit 1-ci mənada.
Avqust günəşi düz kəllədə idi. Ə.Əbülhəsən.
◊ Kəllə-kəlləyə gəlmək (durmaq) – üzüzə gəlmək, döyüşmək, vuruşmaq, toqquşmaq. Tanklar qabaqlaşdı.
Elə bil, iki qoç kəllə-kəlləyə gəldi. Ə.Vəliyev.
// məc. Mübarizə aparmaq.
Zəngəzur naçalniki Səlim bəylə kəllə-kəlləyə gələn, … adı dillər əzbəri həmin igid Həcəri deyirəm! S.Rəhimov.
[Fərman] hər gün öz maşınına əyləşərək dağlarla kəllə-kəlləyə gəlirdi. Ə.Sadıq.
Kəlləni ağartmaq – bax kəlləni yerə qoymaq (atmaq) 2-ci mənada.
Kəlləni yastığa atmaq (qoymaq) – bax kəlləni yerə qoymaq (atmaq) 1-ci mənada.
At kəlləni yastığına, yaxşı uzan, yaxşı yat; Mən dinsəm də, dinməsəm də, keçinəcək bu həyat. S.Vurğun.
Kəlləni yerə qoymaq (atmaq) – 1) yıxılıb yatmaq, yuxulamaq;
2) məc. ölmək.
Baxış bəy: – Dava nədir, ay pristav, – dedi, – alnına gülləni vurarlar, kəlləni birdəfəlik qoyarsan yerə. Ə.Abasov.
Gözü (gözləri) kəlləsinə çıxmaq – bax göz. Axundun gözləri çıxır kəlləsinə. “M.N.lətif”.
[Mərdan:] …Yoxsa səni o qədər boğaram ki, gözlərin çıxar kəllənə dana gözləri kimi. N.Vəzirov.
